Тыдзень перад Вялікдзенем – апошні тыдзень Вялікага посту – гэта кульмінацыйная падрыхтоўка да аднаго з галоўных свят народнага каляндара. Пачынаўся ў нашых продкаў гэты тыдзень з Вербнай нядзелі, або Вербніцы.
У цэнтры абрадаў гэтага святочнага дня была асвечаная ў царкве вярба. Тлумачыцца гэта тым, што галінкі менавіта гэтага дрэва нагадваюць пальмавыя налінкі, з якімі народ сустракаў Ісуса Хрыста пры яго ўездзе ў Ерусалім за тыдзень да свайго цудоўнага ўваскрэсення. Патаму менавіта Вербніца і за тыдзень да Вялікдня.
Вось што расказваецца аб гэтай падзеі ў народня легендзе: “У гэта дзень Ісус Хрыстос пайшоў у Ерусалім. Вестка аб тым, што ідзе Спасіцель у Ерусалім, пранеслася па гораду, і шмат людзей выйшла насустрач таму, хто васкрэсіў Лазара. У лікаванні людзі зрывалі галінкі з дрэў, усцілалі імі дарогу Спасіцеля. Таму Вербную Нядзелю мы сустракаем у храме з галінкамі ў руцэ. Гэтыя галінкі памінаяць нам не толькі аб радаснай сустрэчы Гаспадара жыхарамі Ерусаліма, але і аб тым, што зіма не вечная, што прыйшла вясна, і зноў усе зазелянее, зацвіце і будзе прыносіць плады”.
У гэты святочны дзень асвечаныя галінкі вярбы неслі дадому і злегку сцябалі імі дамачадцаў, перш за ўсе дзетак, і прыгаворвалі:
Не я б’ю, вярба б’е,
За тыдзень – Вялікдзень.
Хвора ў лес наверас,
А здароўе ў косці!
Не я б’ю, вярба б’е,
За тыдзень – Вялікдзень,
Будзь здароў, як вада,
А расці, як вябра!
Будзь здароў на весь год!
Люзді верылі, што праз такое “біцце” галінкамі вярбы чалавеку перадаецца моц, жыццяздольнасць і прыгажосць гэтага дрэва, якое з’яўляецца сімвалам здароўя і дабрабыту. Частку асвечаных галінак клалі за божніцу, утыкалі ў сцены, а з другой праводзілі цэлы шэраг ахоўна-магічных дзеянняў.
Такі ж самы рытуал адносіўся і да жывел, а таксама да раслін. Таму што ўсі жадалі, как жывела была моцная, а древы і расліны пладаносілі.
Пазней, на працягу ўсяго года, свячоныя галінкі вярбы неаднаразова ўжываліся ў паўсядзеным сялянскім жыцці. Кожная дбайная гаспадыня выганяла на Юр’я сваю карову, леганька сцябаючы яе па баках галінкай. З прутачкай вярбы земляроб распачынаў узрыванне яравога поля, веснавую і асеннюю сяўбу, пасадку бульбы і г.д.
Як ахоўны амулет вярба скарыстоўвалася пад час першага грому. Каб не баяцца летняй навальніцы, усе дамачадцы імкнуліся з’есці па адной пупышцы, а затым легчы на зямлю і перакуліцца. Пачуўшы моцныя грымоты, гаспадыня хуценька запальвала грамнічную свечку, а галінкі вярбы, узятыя з-за бажніцы, клала на падаконнік з таго боку, адкуль насоўваліся дажджавыя хмары. У некаторых мясцовасцях бабкі-шаптухі замаўлялі ваду і рэкамендавалі піць настой на пупышках баздзетным жанчынам. Рэшткі вярбы ніколі не выкідалі, а захоўвалі да наступнай Вярбніцы.
І толькі пасля таго, як будуць асвечаны новыя галінкі, старыя назаўтра, у панядзелак, спальвалі ў печы. Пры чым попел абавязкова аддзялялі і рассыпалі па градках (там, дзе ступае нага каровы ці каня).
Ведаеце, я лічу, што мы не павінны адыходзіць далека ад тых традыцый, якіх прытрымліваліся нашы продкі. Усе ж такі нашыя карані пайшлі ад іх, і вашы бабуля і дзядуля, мабыць, таксама раней выконвалі гэтыя абрады...
